Học thuyết ngũ hành là nền tảng của triết lý phương Đông, biểu trưng cho sự tương tác và biến đổi liên tục trong tự nhiên. Học thuyết này đã ứng dụng trong nhiều lĩnh vực cuộc sống như y học, phong thủy, nghệ thuật,... mang lại cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và môi trường sống. Hiểu và áp dụng ngũ hành giúp chúng ta tìm thấy sự cân bằng và hài hòa trong cuộc sống hiện đại. Hãy cùng CLB100 tham khảo bài viết sau để khám phá về thuyết ngũ hành là gì nhé.

Thuyết ngũ hành là gì?

Học thuyết ngũ hành là học thuyết liên quan đến việc quan sát, mô tả và giải thích sự vận động, tương tác và sự phát triển của mọi sự vật trong vũ trụ dựa trên năm yếu tố cơ bản gọi là ngũ hành. Các yếu tố này là Kim - Mộc - Thủy -  Hỏa - Thổ, mỗi yếu tố biểu trưng cho một loại vật chất và có các tính chất đặc trưng:

• Kim: Biểu trưng cho kim loại và các sự vật có tính chất cứng, sáng, dẻo.
• Mộc: Đại diện cho cây cối và các sự vật có tính chất sinh sôi, phát triển.
• Thủy: Biểu tượng cho nước và các sự vật có tính chất lưu thông, thay đổi, mềm dẻo.
• Hỏa: Đại diện cho lửa và các sự vật có tính chất nóng, sáng, cháy.
• Thổ: Biểu tượng cho đất và các sự vật có tính chất bền vững, ổn định.

Thuyết ngũ hành không chỉ là một phương pháp giải thích thiên nhiên mà còn được áp dụng trong y học truyền thống phương Đông, để phân tích sự khác biệt về sức khỏe, chẩn đoán bệnh tật và cả trong quá trình chữa trị bệnh tật. Chúng còn thể hiện sự tương quan sâu sắc giữa con người và tự nhiên, trong đó mọi hiện tượng đều được coi là sự tương tác giữa các ngũ hành.

Mối quan hệ tương sinh, tương khắc của các ngũ hành

Cả năm ngũ hành điều có mối quan hệ mật thiết với nhau theo một hệ thống nhất định. Chúng tạo ra sự phát triển và sinh sôi, giúp duy trì sự cân bằng và hài hòa trong tự nhiên và trong cuộc sống hay còn gọi là mối quan hệ tương sinh. Đồng thời chúng cũng có sự tương khắc nhau nhằm ngăn ngừa sự phát triển quá mức của một yếu tố, duy trì trật tự và ngăn chặn sự hỗn loạn. Chính sự phối hợp nhịp nhàng giữa tương sinh và tương khắc tạo nên một hệ thống vận hành đi theo một trật tự nhất định mà không bị hỗn loạn. 
Trong ngũ hành yếu tố tương sinh được thể hiện như sau: Hỏa sinh Thổ, bởi năng lượng mặt trời (Hỏa) kích thích sinh khí cho đất (Thổ); Thổ sinh Kim, vì đất sản sinh và nuôi dưỡng các nguyên tố kim loại; Kim sinh Thủy, khi các khoáng vật làm linh hoạt dòng chảy các nguồn nước; Thủy sinh Mộc, bởi nước nuôi dưỡng cây cỏ tươi tốt; và Mộc sinh Hỏa, vì cây cỏ sinh ra các loài động vật và con người có dòng máu nóng (Hỏa). Con người, sinh vật (Dương) nhất, giữ gìn và làm phong phú quả đất.

Tương tự, trong cơ thể con người, mối quan hệ này cũng hiện diện rõ rệt: can (Mộc) sinh tâm (Hỏa); tâm (Hỏa) sinh tỳ (Thổ); tỳ (Thổ) sinh phế (Kim); phế (Kim) sinh thận (Thủy); và thận (Thủy) sinh can (Mộc). 
Tuy nhiên, khi có sự mất cân bằng, hiện tượng tương khắc sẽ phát triển. Các yếu tố tương khắc kiểm soát lẫn nhau để duy trì trật tự như: Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thủy, Thủy khắc Hỏa, Hỏa khắc Kim và Kim khắc Mộc. Nhưng trong điều kiện bất thường, có thể xảy ra tình trạng tương thừa (khi một yếu tố khắc chế quá mức yếu tố khác) hoặc tương vũ (khi một yếu tố không thể khắc chế yếu tố khác).
Chẳng hạn như tương thừa trong cơ thể khi can (Mộc) khắc tỳ (Thổ) quá mạnh, có thể gây ra đau dạ dày hoặc ỉa chảy do thần kinh. Để chữa trị, cần hạ sự hưng phấn của can và nâng cao hoạt động của tỳ. Trường hợp khác nếu tỳ (Thổ) không khắc được thận (Thủy) do tỳ yếu, có thể gây ứ nước và phù dinh dưỡng, yếu tố này gọi là tương vũ. Việc chữa trị đòi hỏi nâng cao hoạt động của tỳ và lợi niệu để giảm phù thũng.
Nhờ có những mối quan hệ của ngũ hành đã giúp ích rất nhiều trong quá trình chữa trị trong y học cổ truyền. Khi học về thuyết ngũ hành, các bậc thầy Đông y có thể chẩn đoán, điều trị và châm cứu một cách chính xác bệnh trạng cơ thể mà không cần dùng đến nhiều dụng cụ y khoa.

Bảng quy nạp học thuyết ngũ hành trong thiên nhiên và cơ thể con người

Người xưa tin rằng ngũ hành Mộc, Hỏa, Thổ, Kim, Thủy nối tiếp nhau theo một chu trình một chiều, tượng trưng cho sự vận động không ngừng của vạn vật trong vũ trụ. Chu trình này tạo nên một hệ thống khép kín và cân bằng. Đây cũng chính là một quy luật của tự nhiên. 

Ứng dụng của thuyết ngũ hành trong y học cổ truyền

Thuyết ngũ hành là công cụ hữu hiệu trong y học cổ truyền để chẩn đoán và điều trị bệnh vô cùng hiệu quả.

Thuyết ngũ hành trong chẩn đoán bệnh

Cách chuẩn đoán theo thuyết ngũ hành là căn cứ vào những triệu chứng ngũ sắc, ngũ vị, ngũ quan, thể chất để tìm bệnh thuộc các tạng phủ có liên quan như sau:
Với cách này giúp ta xác định được mối quan hệ tương sinh, tương khắc giữa các tạng phủ. Nếu sự mất căn bằng trong những mối quan hệ này sẽ được biểu hiện ra bên ngoài là dấu hiệu của bệnh tật. Ví dụ như sắc vàng thuộc bệnh tỳ, giận dữ cáu gắt bệnh ở can hay mạch hư, nhỏ thuộc bệnh về tâm.

Thuyết ngũ hành trong việc điều trị bệnh

Trong điều trị, ngũ hành hướng dẫn cách điều hòa lại các yếu tố này để khôi phục sự cân bằng. Ví dụ, khi tỳ yếu không khắc được thận gây phù thũng, việc nâng cao hoạt động của tỳ sẽ giúp giảm triệu chứng. Bằng cách vận dụng thuyết ngũ hành, y học cổ truyền không chỉ nhắm đến việc chữa trị triệu chứng mà còn phục hồi sự hài hòa tự nhiên của cơ thể, đảm bảo sức khỏe toàn diện hơn.
Việc hiểu và vận dụng ngũ hành giúp chúng ta có thể nhận biết sức khỏe cơ thể từ đó tạo ra sự cân bằng nhất định. Nhờ đó, ta có thể nâng cao sức khỏe và phòng tránh bệnh tật tốt hơn. Không những thế, học thuyết này còn giúp ta thấy được sự liên kết mật thiết giữa con người và thiên nhiên.
Xem thêm:
=> 7 nguyên lý của trật tự vũ trụ cần biết nếu muốn thành công, hạnh phúc
=> Vô thường - Triết lý mang đến bình an trong đời sống hiện đại
=> Tinh khí thần - Tam bảo quyết định sức khỏe con người