Chán ăn hay tình trạng suy giảm khẩu vị, thường xảy ra khi bạn cảm thấy không hứng thú khi ăn, kể cả món yêu thích. Nếu có cảm giác chán ăn trong thời gian dài, bạn có thể phát triển và biểu hiện các triệu chứng liên quan như sụt cân liên tục hoặc suy dinh dưỡng.

1. Nguyên nhân

Hiện nay chưa biết rõ cơ chế tại sao lại gây chán ăn, nhưng cũng có một số giả thiết đưa ra như sau:
- Do dạ dày tiết nhiều dịch vị và axit clohydric. Giả thiết này dựa trên bằng chứng là điều trị bằng các thuốc chống bài tiết dịch vị hoặc các thuốc kiềm hóa dịch dạ dày thì khỏi ngay, khỏi rất nhanh.
- Do dạ dày giảm trương lực, khi có thức ăn vào dạ dày thì dạ dày giãn to ra, co bóp ít, làm cho thức ăn tồn đọng lâu trong dạ dày gây cảm giác đầy bụng. Giả thiết này cũng dựa trên những nhận xét lâm sàng thấy có những hiện tượng như vậy, nhưng đó là hậu quả hay là nguyên nhân thì không ai giải thích được. Có người cho rằng do niêm mạc dạ dày nhạy cảm nên khi ăn vào dẫn đến tình trạng dạ dày giãn to và nhu động kém, nhưng có người lại cho rằng chính vì dạ dày sẵn sàng trong tình trạng đó nên khi ăn vào không có khả năng co bóp, đẩy thức ăn nữa.
- Có người cho là do rối loạn cơ chế điều hòa thần kinh trung ương hoặc do nội tiết tố nào đó....

Có 2 nhóm nguyên nhân quan trọng nhất:

1. Chán ăn chậm tiêu

Chán ăn chậm tiêu ở trường hợp này chỉ là một triệu chứng của một tổn thương thực thể nào đó hoặc của một bệnh nào đó.

Các nguyên nhân ở tại bộ máy tiêu hóa:

a. Các bệnh ở dạ dày, loét dạ dầy tá tràng, ung thư dạ dày tá tràng, viêm dạ dày cấp tính mạn tính.
b. Các bệnh ở đường ruột: viêm đường tiêu hóa (bệnh viêm loét đại trực tràng chảy máu...), ung thư ống tiêu hóa: ung thư đại tràng, u ruột non; hội chứng ruột kích thích; loạn khuẩn ống tiêu hóa; ung thư hạch mạc treo ruột.
c. Các bệnh ở gan, ruột; viêm gan các loại (viêm gan virus viêm gan tự miễn, thoái hóa mỡ gan rượu...); ung thư gan; ung thư đường mật; xơ gan.
d. Các bệnh ở tụy: viêm tuy cấp tính; viêm tuy mạn tính; sỏi tụy.

Các bệnh ngoài ống tiêu hóa:

a. Các bệnh ở thận: viêm cầu thận cấp, mạn tính; hội chứng, thận hư; suy thận.
b. Các bệnh ở hệ thống thần kinh trung ương u não; viêm màng não; tâm thần; di chứng xuất huyết não, nhồi mẫu não.
c. Các bệnh ở bộ máy hô hấp: lao phối; ung thư phổi; viêm phế quản; hen phế quản.
d. Các bệnh ở cơ quan tạo máu: suy tủy xương; bệnh bạch cầu cấp, mạn tính; bệnh hệ thống hạch lympho.
e. Nguyên nhân tim mạch: suy tim, cơn tăng huyết áp.
 
Các nguyên nhân toàn thể:

a. Các bệnh nhiễm trùng, siêu vi trùng, ký sinh trùng ở bất cứ nơi nào, cơ quan nào.
b. Bệnh chất tạo keo: lupus ban đỏ.
c. Do dùng thuốc có rất nhiều thuốc có tác dụng phụ gây chấn ăn đặc biệt là thuốc chống viêm giảm đau; thuốc giảm miễn dịch; dùng quá liều thuốc có nhiều thuốc không gây chán ăn, hoặc còn làm ăn uống tốt hơn, nhưng nếu dùng quá liều sẽ gây mệt mỏi chán ăn. Ví dụ vitamin B1, vitamin A., một số thuốc hạ mỡ máu.
d. Do mệt mỏi thể chất, căng thẳng tinh thần hoặc do stress. Trong các trường hợp trên, chán ăn chậm tiêu chỉ là một trong nhiều triệu chứng của bệnh nguyên phát, nghĩa là ngoài triệu chứng chán ăn, chậm tiêu còn có các triệu chứng khác của bệnh nửa như:
- Sút cân - mệt mỏi, giảm khả năng lao động.
- Đau: đau bụng, đau đầu, đau xương khớp
Về mặt trật tự thời gian: Triệu chứng chán ăn, chậm tiêu có thể xuất hiện trước, cùng hoặc sau các triệu chứng của bệnh.
- Xuất hiện trước các triệu chứng chán ăn trong một thời gian ngắn khoảng một, hai tháng hoặc dài khoảng năm, sáu tháng, sau đó mới xuất hiện các triệu chứng của bệnh. Trường hợp này rất nguy hiểm, thường làm cho cả thầy thuốc và người bệnh chủ quan dễ bỏ qua cho là bệnh thông thường, bởi vì chỉ thấy hơi mệt mỗi hay không mệt mỏi, hơi gầy sút hay không gầy sút... Trong nhóm này, đặc biệt phải kể đến: ung thư gan, viêm gan virus, ung thư dạ dày, ung thư tụy.
- Xuất hiện cùng các triệu chứng của bệnh: nếu triệu chứng chán ăn chậm tiêu nổi bật, lấn át các triệu chứng khác cũng dễ làm cho người bệnh và thầy thuốc lạc hướng, dễ bỏ qua. Trong nhóm này phải kể đến bệnh chán ăn do tâm thần: triệu chứng chán ăn là nổi bật nhất, các triệu chứng về tâm thần rất kín đáo như khó ngủ, trí nhớ giảm một chút... Nếu được chẩn đoán là chán ăn tâm thần dễ bị người bệnh hoặc người nhà bệnh nhân từ chối hoặc phản ứng. Bệnh hay gặp ở người trẻ tuổi, kéo dài, trầm cảm. Bệnh có thể chữa khỏi được nếu phát hiện sớm.

2. Chán ăn, chậm tiêu không rõ nguyên nhân

Một số trường hợp, không phải là ít, mặc dù đã tìm kỹ các nguyên nhân, nhưng vẫn không tìm được. Trường hợp này gọi là chán ăn, chậm tiêu không do loét (dạ dày tá tràng), nguyên nhân là do rối loạn chức năng dạ dày mà cơ chế sinh bệnh có thể như trên đã trình bày.
Nguyên nhân của chứng chán ăn, chậm tiêu rất nhiều, do đó tìm được nguyên nhân là rất khó khăn không thể chỉ thăm hỏi qua loa vài câu, sờ nắm mà biết được. Khi đi khám, bác sĩ sẽ hỏi kỹ triệu chứng chán ăn và các triệu chứng khác nữa như phân, nước tiểu, đau đớn, gầy sút cân... Về khám, bác sĩ sẽ khám tất cả bộ phận cơ thể, khám toàn diện, làm các xét nghiệm thăm dò chức năng của các cơ quan bộ phận như: gan mật, dạ dày, tuy tạng... tuỳ theo kết quả hỏi bệnh và khám lâm sàng hướng tới cơ quan bộ phận nào.
 
Làm các xét nghiệm thăm do chuyên sâu: như CT, MRI định hướng các nội tiết tố... Do đó, để cho việc chẩn đoán bệnh chính xác, bạn cần chú ý theo dõi triệu chứng chán ăn theo gợi ý sau:
- Mới ăn khoảng 1/2 bát đã thấy no, hay 2 bát mới thấy no và không muốn ăn nữa.
- Hoặc thời gian nó kéo dài bao lâu, một hai giờ hay cả ngày…
- Ăn thức ăn gì thì bị mau no, nghĩa là chứng mau no có phụ thuộc vào thức ăn hay không.
- Trước khi xảy ra chứng mau no có dùng thuốc hoặc ăn thức ăn lạ gì không, có uống rượu hay không, kể cả rượu thuốc.
- Ngoài chứng mau no còn có triệu chứng bất thường nào khách không như: ngủ kém, mệt mỏi, đau, sút cân... Nếu chỉ có chứng mau no đơn thuần, xảy ra trong thời gian ngắn khoảng 10 ngày thì có thể do các nguyên nhân thông thường, không quan trọng. Nếu kéo dài trên 15 ngày thì cần đi khám bệnh tại các bệnh viện có chuyên khoa nội (không nhất thiết phải khám chuyên khoa tiêu hóa)

2. Cách phòng bệnh

Để điều trị và phòng ngừa chứng chán ăn chậm tiêu, bạn cần thay đổi nếp sống như tránh ngồi lâu, cái ép người, kiêng rượu bia, thuốc lá, nhai kỹ khi ăn, không ăn nhanh quá, tăng cường vận động tập thể dục, ăn xong không làm việc ngay hoặc đi nằm ngay, đi ngủ ngay. Đồng thời sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ điều trị.

3. Điều trị bệnh bằng thảo dược theo kinh nghiệm dân gian

- Lấy 1 thìa canh giấm, cho thêm đường hòa với nước ấm. để uống. Mỗi ngày uống 1 lần. Uống thường xuyên sẽ rất tốt cho tiêu hóa. Người đau dạ dày không được sử dụng bài thuốc này.
- Gừng tươi, thái lát, đem ngâm vào 1/2 chén giấm trong 1 đêm. Mỗi lần lấy ra 3 lát gừng cùng nước giấm cho vào nước sôi có pha chút đường để uống. Uống như vậy thay trà rất tốt
- Củ sả 20g, lá sung tật 100g, củ rau má già 40g, sắc đặc uống ngày 2 lần.